سنجش فضایی شاخصهای کیفیت زندگی در محله‌های شهر بم بعد از زلزله با استفاده از مدلهای تصمیم‌گیری چندمعیاره

مقدمه: شهر به عنوان بستر زیست بشر نقش اساسی در احساس رضایتمندی داشته و در واقع شکل دهنده سبک زندگی انسان و تعیین کننده کیفیت زندگی اوست. اما رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و پیچدگی ماهیت مسائل شهری موجب شده تا تأکید و توجه مدیران و برنامه­ریزان بیش از هر زمان دیگر به سطوح پایین و ملموس کیفیت زندگی شهروندان معطوف شود، به­طوری که امروزه کیفیت زندگی، یکی از دغدغه‌های اصلی حکومتهای محلی و مدیریت شهری شده است. از آنجایی ‌که نتایج حاصل از مطالعات کیفیت زندگی می‌تواند به ارزیابی سیاستها، رتبه‌بندی مکانها، تدوین استراتژیهای مدیریت و برنامه‌ریزی شهری کمک کرده و درک و اولویت‌بندی مسائل اجتماعی برای برنامه‌ریزان و مدیران شهری به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را تسهیل سازد؛ لذا مقالۀ حاضر با هدف سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی و سطح‌بندی محله‌ها و به‌منظور ارائۀ تصویری روشن از وضع موجود توزیع کیفیت زندگی و ارائه راهکارهایی در جهت بهبود و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان شهر بم صورت گرفته است. روش: تحقیق توصیفی-تحلیلی و نوع آن کاربردی است. شاخصهای پژوهش، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی است. روشهای گردآوری اطلاعات به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه) است. برای بررسی روایی پرسشنامه از روایی صوری و برای تعیین پایایی ، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار آن 867/0 به دست آمد. جامعۀ آماری تحقیق شامل شهروندان بالای 15 سال ساکن در محله‌های بم (جمعیت سال 1390 ) است که با استفاده از فرمول کوکران 322 نفر به‌عنوان حجم نمونه انتخاب و سپس با توجه به جمعیت هر محله (بیست‌وهشت محله) به توزیع پرسشنامه‌ها اقدام شد. همچنین از مدلهای تاپسیس و ویکور برای محاسبۀ رتبه‌بندی محله‌های شهر از نظر کیفیت زندگی استفاده شد. در عین‌ حال، جهت وزن‌دهی به معیارها نیز از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی بهره‌گیری شده است. یافته‌ها: یافته‌ها نشان‌دهندۀ وجود نابرابری و تفاوت معنادار بین محله‌های بم از نظر شاخصهای کیفیت زندگی است. 1/32% محله‌ها دارای وضعیت مطلوب و مناسب، 4/21% آنها در وضعیت نیمه‌مطلوب و متوسط و 4/46% نیز در وضعیت پایین‌تر از متوسط قرار دارند. محله‌های مطلوب از نظر شاخصهای کیفیت زندگی بیشتر در منطقۀ دو، در غرب و مرکز شهر و در طرف مقابل، محله‌های نامطلوب از نظر شاخصهای کیفیت زندگی اکثراً در منطقۀ یک و نیمه شرقی و به‌طور خاص در ناحیۀ یک شهر و اطراف ارگ تاریخی بم واقع‌ شده‌اند. افزایش میزان و کیفیت تسهیلات و خدمات شهری، پایدارسازی امنیت اجتماعی در محله‌های نامطلوب و توجه ویژه مسئولان به رفع معضل بیکاری در محله‌های فقیر و نامطلوب شهر و ارائۀ راهکارهایی جهت ایجاد اشتغال پایدار برای ساکنین آنها از طریق معرفی پتانسیلها و جاذبه‌های توریستی بم و جذب گردشگر می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی در این شهر کمک کند. بحث: امروزه نواحی شهری با چالشهای مهمی در زمینه‌های محیطی، محرومیت اجتماعی، ناامنی، بیکاری، کمبود مسکن و خدمات ناکافی شهری رو به رو هستند که این مشکلات کیفیت زندگی شهری را به شدت کاهش می دهند. با توجه به اینکه شهر بم یک شهر بازسازی‌ شدۀ ناشی از حادثۀ زلزله است و تمایزات تاریخی بین محله‌های آن به لحاظ قدمت وجود ندارد، انتظار می‌رود که در سطح محله‌های این شهر توسعه برابر، یکسان و همگون وجود داشته باشد و از نظر شاخصهای کیفیت زندگی تعادلی بین محلات برقرار باشد اما با نگاهی به عمق معیشت ساکنان این محله‌ها چنین استنباط می‌شود که نابرابریهای زیادی از نظر شاخصهای کیفیت زندگی میان محله‌های بم وجود دارد و نتایج تحقیق حاضر گویای این واقعیت است که شهر بم امروزه سیمایی از فضای کالبدی و اقتصادی – اجتماعی دوگانه‌ای به خود گرفته است که در یک سو گروه برخوردار و در سوی دیگر افرادی با حداقلهای زندگی قرار دارند.